Blog dagboek van Jan Goossens

Een psychische afwijking die "mass sociogenic illness" genoemd wordt kan het best vertaald kan worden met een "psychische afwijking in groepen nauw samenlevende mensen, die aanstekelijk op elkaar werkt en geen lichamelijke oorzaak heeft".

Meestal komt zo'n "begoocheling" tot stand tijdens angst voor iets. Als de juffrouw in een klas verteld over terrorisme kan het bijvoorbeeld gebeuren dat de klas plotseling een vreemde geur waarneemt. Als de juffrouw nu laat zien dat ze bang is kan de klas compleet in paniek raken en dingen waarnemen die er niet zijn. Een groeps-psychose, ook wel "mass hysteria" genoemd, kan volgen met alle gevolgen van dien. Hierbij komt nog een ander gedrags-mechanisme, dat in de ethologie ( de biologic van het gedrag) sympathische inductie wordt genoemd. Het is een oud, evolutionair ontstaan, gedrags-patroon dat we vaak zien by dieren, die in groepen leven. Een van de bekendste is een "stampede" die iedereen wel uit een cowboy film kent. Een koe schrikt heftig en na enkele seconden is de hele kudde in paniek en rent alles ten onderste boven wat ze tegen komt. Ook zagen we dat in vroeger in Nederland, als er een horzel in aantocht was. Een koe stak dan de staart omhoog, en alle koeien begonnen onmiddellijk met de staart omhoog te rennen. Ook bij kippen kennen we dit verschijnsel wat "avian hysteria" genoemd wordt. Een kip verschrikt en springt op en de rest volgt. Er gaat een golf door de kippen kooi, als ineen voetbal stadium. Is de golf eenmaal rond dan start hij weer van voren af aan, en het gevolg kan zijn dat er geen eieren meer worden gelegd en de kippen tenslotte volledig uitgeput raken.

Dit zelfde gedrag kennen we bij de mens, bij "mass sociogenic illness" ook en het speelt bij bijvoorbeeld demonstraties, maar ook bij terrorisme en martelaarsschap vaak een rol. Het is een gedrag dat evolutionair gezien vaak nuttig zal zijn geweest, als een groep bedreigd wordt bijvoorbeeld. Hoe beter men samen werkte en de leider volgde, zo veel temeer overlevingskans had men. Vaak is het in de ethologie zo dat secundaire zaken, zoals milieu omstandigheden de zaak versterken of verzwakken. Deze milieu invloed kan ook een factor zijn, die wel "milieu interieur" wordt genoemd zoals bijvoorbeeld de hormonen in het bloed. Dat geldt zeker ook en vooral voor het testosteron, dat zoals bekend "de route to all evil" is. Jongens in de puberteit volgen veel meer het gedrag van hun metgezellen dan het voorbeeld van hun ouders en dat kan vaak de oorzaak zijn van veel ellende.

Ook het gedrag dat men vaak zegt te haten, zoals het gedrag van de Amerikanen, wordt toch overal in de wereld vooral door jeugdigen nageaapt en de spijkerbroek, bepaalde soorten muziek en Mac Donald zijn voorbeelden. Haat komt vaak voort uit jaloezie en medelijden uit het tegenovergestelde.

Een ander, er op lijkend ethologisch mechanisme wordt "motor hysteria outbreaks"genoemd en eenieder, die een massaal popconcert wel eens heeft gadegeslagen, heeft dit kunnen waarnemen.

Het eerste goed beschreven geval van motor hysteria is van 1787 in een textiel fabriek in Lancashire, die by één mannelijke en 23 vrouwelijke werkers heftige epileptische aanvallen en gevoel van verstikking tot gevolg had. Het was enkele jaren na de uitvinding van het weefgetouw, dat de arbeiders soms onder enorme psychische en fysische druk bracht. Ook in Frankrijk, Duitsland, Italië en Rusland zijn gevallen beschreven van "motor hysteria". Meestal ontstonden ze in fabrieken waar mensen te zwaar belast werden. Het verschijnsel kon gepaard gaan met hevige krampen, abnormale bewegingen en neurologische klachten.

In scholen waar een zeer strenge discipline heerste werden in Duitsland, Zwitserland en Frankrijk ook gevallen van motor hysteria gemeld. Op een meisjes school in Bazel, waar de meisjes niet konden voldoen aan de door de school gestelde voorschriften, begonnen de kinderen in 1893 te trillen en te beven. Eenmaal buiten het school gebouw hielt het op, maar als ze in de school terug kwamen begon het opnieuw. In 1904 herhaalde het verschijnsel zich op dezelfde school. In Gross-Tinz in Schlesiën in Duitsland begonnen in de zomer van 1892, een aantal kinderen van een school over hun lichaam te trillen. Acht tot twintig kinderen vertoonden in meer of mindere mate ook een veranderd bewustzijn en amnesia (geheel of gedeeltelijk verlies van geheugen). In een school in Gemnitz in Duitsland konden meisjes plotseling niet meer schrijven. Het begon met twee meisjes en in vier weken waren het er 21.

Hetzelfde gebeurde in een school in Hongkong enkele jaren eerder na oefeningen tegen eventueel terroristische aanslagen. Nadat enkele jongens een "mystery gas" meenden te ruiken vertoonden even later 355 leerlingen van 6 tot 14 jaar abnormaal gedrag.

Voor meer informatie zie Robert Bartholomew et al. From possessed nuns to chemical and biological terrorism fears. The British Journal of Psychiatry 2002; 180 : 300-306 en voor de liefhebbers onder Google mass sociogenic illness.

# posted by roodbont @ 6:07 PM 0 comments

In de geschiedenis is een opvallende parallel te zien tussen de jaren van intensieve heksen vervolging en klimatologische omstandigheden die gunstig zijn voor het ontstaan van moederkoren. Ook de pest uitbraken gaan daarmede gepaard, omdat ergotamine ook bij lage dosering het weerstandsvermogen verlaagt, en daardoor de pest bacterie haar kans krijgt.

De graaf van Brunswick ergerde zich in Duitsland aan de wreedheden die werden toegepast en zette een valstrik op. Een vrouw die gevangen zat voor hekserij werd door hem en twee jezuïeten bezocht met de bedoeling dat ze de biecht kon spreken. Van tevoren had hij de vrouw gezegd dat ze de Jezuïeten moest beschuldigen van hekserij. De vrouw bekende dat zijn behekst was en dat zij twee Jezuïeten had gezien op de plaats waar hekserij plaats vond. Zij hadden de vorm van geiten aangenomen en de aanwezige heksen waren bevallen van hen, met kinderen die een hoofd van een spin en een pad hadden. Toen de graaf vroeg waar de twee paters waren zei de vrouw: In de kamer hiernaast. Normaliter zou dit voor de paters funest geweest zijn, maar omdat de graaf kon aantonen dat hij het met opzet gedaan had, om de paters te overtuigen dat bekentenissen van heksen geen betekenis hadden, verliep een en ander gunstig voor de paters. Zij hebben toen een boek "Cautio criminalis" geschreven in 1631 waarin ernstig gewaarschuwd werd tegen de praktijken die ook door de geestelijkheid werd toegepast. Dit was aanleiding voor de aartsbisschop van Würzburg om alle martelingen te verbieden in zijn diocees.

De paters Dominicanen waren door de paus aangewezen om over de heksen te oordelen en werden daarom wel canes Domini (honden van God) genoemd. Op plaatsen waar geen rogge verbouwd werd kwam hekserij zelden of nooit voor.

De laatste goed en betrouwbaar beschreven geval van ergotamine vergiftiging vond plaats in Amerika in Salem in de buurt van Danvers in Massachusettes. In 1691 waren er in Salem acht meisjes, waaronder een nicht en een dochter van de dominee Samuel Paris, die abnormaal gedrag vertoonden. Het gedrag werd gekenmerkt door verward praten, abnormale houdingen en bewegingen en epileptische aanvallen. De dokters konden niets vinden en in februari verdacht de dokter hen van hekserij. Dominee Paris geloofde dat en besloot tot vasten en gebed. Zijn collega dominees adviseerden hem om het af te wachten en te zien wat God van plan was met de meisjes. Er kwam echter iemand op de gedachte dat de dienstmeid genaamd Tituba, die van Indiaanse afkomst was, wel eens een heksen drank kon hebben klaar gestoomd en dat daar de oorzaak te vinden was. De meisjes bekenden dat Tituba en nog twee andere dames van twijfelachtige reputatie de oorzaak waren van hun verdacht gedrag en bij gevolg werden de drie dames in de gevangenis gezet. Enige tijd later bleken de meisjes niet genezen en zij beschuldigden twee vrome dames en later nog meer vrouwen. Het gevolg van een en ander was dat op 22 September 1692 negentien mannen en vrouwen al waren opgehangen. Alleen de mensen die niet bekenden werden opgehangen terwijl zij die bekenden nog gespaard bleven. In Mei daarop volgend besloot gouvemeur Phips honderd vijftig vast zittende beschuldigde vrij te laten. Hiermede was een abrupt einde gekomen aan de heksen vervolging. De gevoeligheid voor ergotamine is niet voor iedereen altijd hetzelfde. Vrouwen zijn gevoeliger dan mannen. Ook een genetische aanleg voor gevoeligheid zal ongetwijfeld een rol gespeeld hebben. Ook hormonen zij wellicht van belang. Vrouwen in de menopauze zijn waarschijnlijk gevoeliger. Kinderen en zwangere vrouwen zijn zeer gevoelig. Het duurt twee jaar voordat het ergotamine in poedervorm zijn werkzaamheid gaat verliezen. Op twee april 1976 werd een uitgebreid artikel in het tijdschrift Science gepubliceerd over de geschiedenis in Salem. De schrijfster komt tot de conclusie dat de meisjes alle verschijnselen vertoonden die van ergotamine vergiftiging bekend zijn. Bovendien is bekend dat er veel moederkoren in de rogge voorkwam en het was bij de boeren bekend dat de koeien vaak ziek werden in die streek door een toen nog onbekende oorzaak.

# posted by roodbont @ 9:45 AM 0 comments

De paus had bovendien bevolen dat rijke mensen tarwemeel moesten schenken aan de broeders. De patiënten die naar de kloosters kwamen genazen vaak snel, omdat ze daar betere voeding kregen met varkens vlees en vaak ook ander brood van tarwe bloem. Men weet de genezing echter aan de wonderbaarlijke hulp van Antonius.

Zo ontstonden er in korte tijd 370 van dergelijke wonderbaarlijke hospitalen, waaronder een in Maastricht. De orde van de antonieten ook wel antonianen genoemd werd in 1783 opgeheven.

Eerder is vermeld, dat bij een lagere dosering, het ergotamine ook psychische problemen kan

veroorzaken. De werkzame stof die zeer sterk hallucinogeen werkt is lysergine-zuur, dat ook in

LSD zit. In 1151 werden een op de twintig mensen in Pont Saint Esprit psychisch ernstig gestoord.

Men kreeg hallucinaties, kon niet slapen, moest overgeven, had hevige pijn en vertoonde

motorische storingen. Men vertoonde soms de zogenaamde St.Vitus dans en kreeg tenslotte brandend gevoel in de ledematen.

Later ontstond gangreen (koudvuur) door onvoldoende bloedtoevoer en handen en tenen vielen af. De heksen vervolging kwam pas op gang door paus Gregorius IX (1227-1241) die meende dat heksen door de duivel bezeten waren en hij gelastte de dominicanen de inquisitie in te stellen. Men kan zich voorstellen dat in tijden dat het weer gunstig was om de schimmel secale cornutum op de rogge te laten groeien, dit ernstige gevolgen kon hebben. Op het eerste gezicht doet het vreemd aan als men in de literatuur vermeld ziet dat: " St. Anthony's fire the gangrenous, putrefactive disease wreaked more devastation on the human body than even AIDS". Het heeft lang geduurd voordat men in de gaten kreeg dat veel ellende in de late Middeleeuwen zoals heksen jacht en brandstapels met moederkoren te maken hadden. Men dacht in die tijd dat mensen door dieren konden bezeten worden. Bezeten betekent dan ook dat de duivel bezit van iemand nam. Over allerlei merkwaardige verschijnselen zijn wel 100 boeken verschenen, waarvan een aantal die betrouwbaar zijn.

In de moderne tijd kon men dit alles moeilijk plaatsen en men geloofde het niet of men deed er het zwijgen toe. Toch kan men zich voorstellen dat bijvoorbeeld in een klooster waar men in een gesloten gemeenschap leefde en zijn eigen rogge teelde, dit onverwacht ernstige gevolgen kon hebben. Er zijn vele verhalen bekend van wat men "Mass sociogenic illnesses" noemt. Zo bleek er in Frankrijk op een gegeven moment een nonnen-klooster waar de zusters zich vreemd gedroegen. Ze miauwden als katten en dat was aanleiding voor de autoriteiten in het dorp, om enkele soldaten bij het klooster te plaatsen. De zusters werden gewaarschuwd, dat als zij door zouden gaan met miauwen, de soldate hen zouden bestraffen.

In Saxen en Brandenburg, waren nonnen, die elkaar op een gegeven moment begonnen te bijten. In 1630 was er in Milaan gelijktijdig met ernstige psychische problemen tevens een uitbraak van de pest. Zo werd een man die de WC. bril schoon maakte door de mensen weggesleept en vermoord omdat men dacht dat hij de WC. bril met heksenpoeder bestreek. Ook kappers werden verdacht tovermiddelen in hun flesjes te hebben en als ze niet bekenden werden ze soms geradbraakt totdat ze bekenden en vervolgens werden ze dan op de brandstapel geplaatst.

Vaak dacht men dat vrouwen door de duivel bezeten waren en van 1400 tot 1650 werden meer dan 200,000 vrouwen op de brandstapel geëxecuteerd vanwege hekserij.

In Würzburg werden van 1627 tot 1629, 157 personen met name genoemd, die met 6 of 7 tegelijk

werden verbrand. Niemand werd ontzien en er werden 14 vicarissen (hulpbisschoppen) van de kathedraal op de brandstapel gezet. Ook de vrouw van de burgemeester, de apotheker met vrouw en kinderen hoorden tot de slachtoffers. Een groot aantal kinderen, waaronder 4 meisjes van 9jaar werden ook slachtoffer.

In Lille (Frankrijk) werd in 1639 een school met hekserij besmet. Het begon met een juffrouw die meende dat er duivels in de klas zweefden. Spoedig daarna begonnen ook de kinderen zich vreemd te gedragen. Men had al besloten om drastische maatregelen te nemen maar de ouders verzetten zich hevig. Ze zeiden dat de kinderen wel behekst waren wellicht, maar dat het door de juffrouw kwam. De kinderen waren niet bedreigend volgens de ouders, zodra de juffrouw maar verdwenen was.

# posted by roodbont @ 2:31 PM 0 comments

Moederkoren ook wel moederkoorn genoemd is een schimmel (ascomyceten) die groeit op aren vangrassoorten. De wetenschappelijke naam is secale comutum, maar vaak wordt ook de naamclaviceps purpurea gebruikt. Vooral rogge is een voorkeursplaats van de schimmel. Vooral in vochtige zomers kwam het vroeger vaak voor, met name als de aarde, waarop de rogge groeide, niet werd omgeploegd van te voren. De schimmel doet zich voor als een zwart korreltje dat inde plaats van een rogge korrel zit. Dit zwarte korreltje noemt men sclerotium.

Tegenwoordig komt het als geneesmiddel weer in de belangstelling omdat uit een onderzoek blijktdat het in de juiste dosering toegepast wel eens gunstig bij de ziekte van Parkinson zou kunnen werken. Als geneesmiddel is het al zeer lang in gebruik bij migraine. Migraine wordt vaak veroorzaakt door dat de hersen-bloedvaten iets te veel ontspannen. Het zijn nu juist de extracten van moederkoren die contractie van de bloedvaten veroorzaken. Daarom wordt het ook gebruikt zowel bij de mens als bij het dier, om na de geboorte een betere contractie van de baarmoeder te verkrijgen. Als de capillairen van de baarmoeder contraheren wordt vanzelf de nageboorte afgedreven. Al sinds de achttiende eeuw is het moederkoren als contractie middel van de bloedvaten (vasoconstrictor) bekend. De werking van moederkoren is wel te vergelijken met thalomidine (Softenon) dat de capillairen van de vrucht doet samentrekken en zo de ontwikkeling van extremiteiten verhindert. Daarom wordt thalomidine tegenwoordig ook gebruikt bij bepaalde gevallen van kanker. Kanker gezwellen breiden zich uit met behulp van kleine bloedvaatjes, die de tumoren van de nodige voedingsstoffen en zuurstof voorzien. Omdat thalomidine en moederkoren juist de ontwikkeling van de bloedvaatjes tegen gaan, wordt de groei van het kanker-weefsel vertraagd.

Moederkoren wordt zowel in het Frans als in het Engels Ergot genoemd en het alkaloïde dat men uit moederkoren extraheert noemt men dan ook ergotamine. Helaas kan moederkoren behalve bloedvat vernauwend ook hallucinogeen werken. Als men zich dit ook in de late Middeleeuwen had gerealiseerd, had veel narigheid voorkomen kunnen worden. De werking van moederkoren hangt van de dosering af. Zoals vermeld kan het indien in de juiste dosering en niet te lang toegepast als geneesmiddel werken. Daarom zij er ook nu nog plaatsen in Polen, Duitsland en Zwitserland waar het geteeld wordt, om als geneesmiddel toe te passen.

Gedurende langere tijd in lage dosering gebruikt, kan het hallucinogeen werken. Men kan het vergelijken met de verschijnselen van paranoia, die men bij schizofrene patiënten ziet. Het ergotamine is zeer nauw chemisch verwant aan het methyleen-dioxymethamphetamine ( MDMA) dat vaak XTC genoemd wordt, vanwege de klank ecstasy = extase. Ook LSD (lyserginezuurdiethylamide) is nauw aan ergotamine verwant. De eerste LSD pillen werden van ergotamine gemaakt. Indien op de juiste wijze toegepast werkt het oppeppend, met een bewustzijns veranderend effect. De waarneming wordt intenser en het veroorzaakt een gevoel van verbondenheid met de mensen in je omgeving. Men kan ook een zogenaamde "bad trip" ervan krijgen en wat men in de late Middeleeuwen "bewitched" noemde noemt men nu vaak "stoned". De ervaring kan ook slecht zijn en men noemt dat "bad trips".

In hogere doseringen kan ergotamine zeer gevaarlijk zijn. Een hoeveelheid van 5 tot 10 gram is dodelijk. Meestal zal men niet zoveel opnemen, maar in mindere mate kan het toch de contractie van bloedvaten veroorzaken en dat uit zich het eerst in de extremiteiten. Vingers en tenen krijgen onvoldoende bloedtoevoer en sterven tenslotte af. De necrose gaat dan verder totdat er uiteindelijk slecht een romp zonder armen en been overblijft. Meestal zal de patiënt al veel eerder aan secundaire infecties overleden zijn.

Dat het niet alleen in de Middeleeuwen een probleem was blijkt uit het feit dat in 1951 in Pont Saint Esprit (Frankrijk) toch nog 300 mensen ziek werden door moederkoren vergiftiging. Door betere grondbewerking is het moederkoren geen echte bedreiging meer, temeer omdat puur roggebrood niet meer als volksvoedsel wordt gegeten.

# posted by roodbont @ 8:41 PM 0 comments