Blog dagboek van Jan Goossens

Links: moederkoren ook wel wolfstand genoemd in een rogge-aar
Rechts: slachtoffers van moederkoren

Moederkoren ook wel moederkoorn genoemd is een schimmel (ascomyceten) die groeit op aren vangrassoorten. De wetenschappelijke naam is secale comutum, maar vaak wordt ook de naamclaviceps purpurea gebruikt. Vooral rogge is een voorkeursplaats van de schimmel. Vooral in vochtige zomers kwam het vroeger vaak voor, met name als de aarde, waarop de rogge groeide, niet werd omgeploegd van te voren. De schimmel doet zich voor als een zwart korreltje dat inde plaats van een rogge korrel zit. Dit zwarte korreltje noemt men sclerotium.

Tegenwoordig komt het als geneesmiddel weer in de belangstelling omdat uit een onderzoek blijktdat het in de juiste dosering toegepast wel eens gunstig bij de ziekte van Parkinson zou kunnen werken. Als geneesmiddel is het al zeer lang in gebruik bij migraine. Migraine wordt vaak veroorzaakt door dat de hersen-bloedvaten iets te veel ontspannen. Het zijn nu juist de extracten van moederkoren die contractie van de bloedvaten veroorzaken. Daarom wordt het ook gebruikt zowel bij de mens als bij het dier, om na de geboorte een betere contractie van de baarmoeder te verkrijgen. Als de capillairen van de baarmoeder contraheren wordt vanzelf de nageboorte afgedreven. Al sinds de achttiende eeuw is het moederkoren als contractie middel van de bloedvaten (vasoconstrictor) bekend. De werking van moederkoren is wel te vergelijken met thalomidine (Softenon) dat de capillairen van de vrucht doet samentrekken en zo de ontwikkeling van extremiteiten verhindert. Daarom wordt thalomidine tegenwoordig ook gebruikt bij bepaalde gevallen van kanker. Kanker gezwellen breiden zich uit met behulp van kleine bloedvaatjes, die de tumoren van de nodige voedingsstoffen en zuurstof voorzien. Omdat thalomidine en moederkoren juist de ontwikkeling van de bloedvaatjes tegen gaan, wordt de groei van het kanker-weefsel vertraagd.

Moederkoren wordt zowel in het Frans als in het Engels Ergot genoemd en het alkaloïde dat men uit moederkoren extraheert noemt men dan ook ergotamine. Helaas kan moederkoren behalve bloedvat vernauwend ook hallucinogeen werken. Als men zich dit ook in de late Middeleeuwen had gerealiseerd, had veel narigheid voorkomen kunnen worden. De werking van moederkoren hangt van de dosering af. Zoals vermeld kan het indien in de juiste dosering en niet te lang toegepast als geneesmiddel werken. Daarom zij er ook nu nog plaatsen in Polen, Duitsland en Zwitserland waar het geteeld wordt, om als geneesmiddel toe te passen.

Gedurende langere tijd in lage dosering gebruikt, kan het hallucinogeen werken. Men kan het vergelijken met de verschijnselen van paranoia, die men bij schizofrene patiënten ziet. Het ergotamine is zeer nauw chemisch verwant aan het methyleen-dioxymethamphetamine ( MDMA) dat vaak XTC genoemd wordt, vanwege de klank ecstasy = extase. Ook LSD (lyserginezuurdiethylamide) is nauw aan ergotamine verwant. De eerste LSD pillen werden van ergotamine gemaakt. Indien op de juiste wijze toegepast werkt het oppeppend, met een bewustzijns veranderend effect. De waarneming wordt intenser en het veroorzaakt een gevoel van verbondenheid met de mensen in je omgeving. Men kan ook een zogenaamde "bad trip" ervan krijgen en wat men in de late Middeleeuwen "bewitched" noemde noemt men nu vaak "stoned". De ervaring kan ook slecht zijn en men noemt dat "bad trips".

In hogere doseringen kan ergotamine zeer gevaarlijk zijn. Een hoeveelheid van 5 tot 10 gram is dodelijk. Meestal zal men niet zoveel opnemen, maar in mindere mate kan het toch de contractie van bloedvaten veroorzaken en dat uit zich het eerst in de extremiteiten. Vingers en tenen krijgen onvoldoende bloedtoevoer en sterven tenslotte af. De necrose gaat dan verder totdat er uiteindelijk slecht een romp zonder armen en been overblijft. Meestal zal de patiënt al veel eerder aan secundaire infecties overleden zijn.

Dat het niet alleen in de Middeleeuwen een probleem was blijkt uit het feit dat in 1951 in Pont Saint Esprit (Frankrijk) toch nog 300 mensen ziek werden door moederkoren vergiftiging. Door betere grondbewerking is het moederkoren geen echte bedreiging meer, temeer omdat puur roggebrood niet meer als volksvoedsel wordt gegeten.