Blog dagboek van Jan Goossens

slachtoffers van "mass hysteria" bij popconcert.

Een psychische afwijking die “mass sociogenic illness” genoemd wordt, kan het best vertaald worden als een “psychische afwijking in groepen nauw samenlevende mensen, die aanstekelijk op elkaar werkt en geen lichamelijke oorzaak heeft”.
Meestal komt zo'n “begoocheling” tot stand uit angst voor iets. Als de juffrouw in een klas met kinderen verteld over terrorisme en plotseling ruikt men iets bijzonders en de juffrouw laat merken, dat ze bang is dat het gas van terroristen komt, dan kan de klas in een plotseling angst uitbraak, dingen gaan zien die er niet zijn. Een groeps-psychose, ook wel “mass hysteria” genoemd, kan volgen, met alle gevolgen van dien.

Hierbij komt nog een ander gedrags-mechanisme, dat in de ethologie ( de biologie van het gedrag) "sympathische inductie" wordt genoemd. Het is een oud, evolutionair ontstaan, gedrags-patroon dat we vaak zien bij dieren, die in groepen leven. Een van de bekendste is een “stampede”, die iedereen wel uit een cowboy film kent. Één koe raakt in paniek en na enkele seconden is de hele kudde in paniek en rent alles ten onderste boven wat ze tegen komt. Ook zagen we dat in vroeger in Nederland, als er een horzel in aantocht was. Één koe stak dan de staart omhoog, en alle koeien begonnen onmiddellijk, met de staart omhoog, te rennen.
Ook bij kippen kennen we dit verschijnsel wat “avian hysteria” genoemd wordt. Één kip verschrikt en springt op en de rest volgt. Er gaat een golf door de kippen kooi, als in een voetbal stadium. Is de golf eenmaal rond dan start hij weer van voren af aan, en het gevolg kan zijn dat er geen eieren meer worden gelegd en de kippen tenslotte volledig uitgeput raken.

Dit zelfde gedrag van "mass sociogenic illness" kennen we ook bij de mens, en het speelt, bijvoorbeeld bij demonstraties, maar ook bij terrorisme en martelaarsschap vaak een rol. Het is een gedrag dat evolutionair gezien vaak nuttig zal zijn geweest, als een groep bedreigd werd bijvoorbeeld. Hoe beter men samen werkt en de leider volgt, zo veel temeer overlevingskans heeft men. Door natuurlijke selectie worden bepaalde gedrags-patronen dan in het genoom vastgelegd. Vaak is het in de ethologie zo, dat secundaire zaken, zoals milieu omstandigheden, de zaak versterken of verzwakken. Deze milieu invloed kan ook een factor zijn, die wel “milieu interieur” wordt genoemd, zoals bijvoorbeeld de hormonen in het bloed en dat geldt zeker ook en vooral voor het testosteron, dat zoals bekend “de route to all evil” is. Jongens in de puberteit, volgen veel meer het gedrag van hun metgezellen, dan het voorbeeld van hun ouders en dat kan dan vaak de oorzaak van veel ellende zijn. Ook het gedrag dat men vaak zegt te haten, zoals het gedrag van de Amerikanen, wordt overal in de wereld, vooral door jeugdigen nageaapt en de spijkerbroek, bepaalde soorten muziek en Mac Donald, zijn drie voorbeelden. Haat komt dan ook vaak voort uit jalousie en medelijden uit het tegenovergestelde.

Een ander, er op lijkend ethologisch mechanisme wordt “motor hysteria outbreaks” genoemd en eenieder, die een massaal popconcert wel eens heeft gadegeslagen, heeft dit kunnen waarnemen.

Het eerste goed beschreven geval van motor hysteria is van 1787 in een textiel fabriek in Lancashire , die bij één mannelijke en 23 vrouwelijke werkers heftige epileptische aanvallen en gevoel van verstikking tot gevolg had. Het was enkele jaren na de uitvinding van het weefgetouw, dat de arbeiders soms onder enorme psychische en physische druk bracht. Ook in Frankrijk, Duitsland, Italië en Rusland zijn gevallen beschreven van “motor hysteria”, meestal ontstaan in fabrieken, waar mensen te zwaar belast werden, en dat gepaard ging met hevige krampen, abnormale bewegingen en neurologische klachten.

In scholen waar een zeer strenge discipline heerste, werden in Duitsland, Zwitserland en Frankrijk ook gevallen van "motor hysteria" gemeld. Op een meisjes school in Bazel, waar de meisjes niet konden voldoen aan de door de school gestelde voorschriften, begonnen de kinderen in 1893 te trillen en te beven. Eenmaal buiten het school gebouw hielt het op, maar als ze in de school terug kwamen begon het opnieuw. In 1904 herhaalde het verschijnsel zich op dezelfde school. In Gross-Tinz in Schlesiën in Duitsland begonnen in de zomer van 1892, een aantal kinderen van een school over hun lichaam te trillen. acht tot twintig kinderen vertoonden in meer of mindere mate, ook een veranderd bewustzijn en amnesia ( geheel of gedeeltelijk verlies van geheugen). In een school in Gemnitz in Duitsland konden meisjes plotseling niet meer schrijven. Het begon met twee meisjes en in vier weken waren het er 21.

In 1985 roken enkele leerlingen van een school in Singapore een eigenaardige lucht. Het gevolg was dat een leraar en 65 leerlingen vrij plotseling begonnen te rillen en hoofdpijn en ademnood kregen. Artsen konden niets lichamelijks constateren, maar zagen dat de betroffenen geloofden dat het een aanval van terrorisme was, terwijl de kinderen die normaal bleven, daar niet in geloofden. Hetzelfde gebeurde in een school in Hong-Kong enkele jaren eerder, na oefeningen tegen eventueel terroristische aanslagen. Nadat enkele jongens een “mystery gas” meenden te ruiken, vertoonden even later 355 leerlingen van 6 tot14 jaar, abnormaal gedrag.

Voor meer informatie zie:
Robert Bartholomew et al.
From possessed nuns to chemical and biological terrorism fears,
The British Journal of Psychiatry 2002; 180 : 300-306

Voor de liefhebbers onder U zie: Google onder: mass sociogenic illness.